Kusur, bilerek ve istenerek ya da gerekli özenin gösterilmemesi suretiyle bir zarara sebebiyet verilmesidir. Karayolları Trafik Kanunu, trafik kazalarında birden fazla kişinin kusurlu bulunması halinde yapılacak değerlendirme bakımından, asli ve tali kusur ayrımı getirmiştir.
Bu yazımızda trafik kazalarında asli ve tali kusur kavramlarına ilişkin genel bilgiler paylaşılmış olup, hukuki uyuşmazlığınıza ilişkin detaylı bilgi için iletişim bölümündeki bilgilerden Çapa Hukuk Bürosu’na ulaşabilirsiniz.
Trafik Kazalarında Kusur Oranı Nedir?
Ülkemizde, 2023 verilerine göre trafikte kayıtlı 15 Milyonun üzerinde araç bulunmaktadır. Genel olarak günlük hayatın çok önemli bir kısmını, kimi vatandaşların ise yaşam ve geçim kaynağını oluşturan karayolu trafiği, elbette ki ciddi maddi ve hayati risklere ev sahipliği yapmaktadır.
Karayolları Trafik Kanunu’nun 3. maddesinde, trafik kazaları şöyle tanımlanmaktadır:
“Trafik kazası: Karayolu üzerinde hareket halinde olan bir veya birden fazla aracın karıştığı ölüm, yaralanma ve zararla sonuçlanmış olan olaydır”
Kusur, kanunda tanımı yapılmamış bir kavramdır. Hukuk düzeninin kınadığı davranış biçimleri kusur olarak görülmekte olup, yaşanan bir kazanın zarara neden olması halinde, bu zararın sonuçlarına kimin katlanacağı kusura göre belirlenir. Trafik kazalarında kusurluluğun nasıl belirleneceğine ilişkin özel bir mevzuat bulunmaktadır. Trafik kazalarında kusur oranını belirlerken, Karayolları Trafik Kanunu ve Karayolları Trafik Yönetmeliği’nden yararlanılır.
Trafikte seyreden araçların sahibi olan kişilere işleten, aracı süren kişilere ise sürücü denir. Çoğu zaman işleten ve sürücü aynı kişidir. Aracın işleteninin veya sürücüsünün bir kaza durumundaki sorumluluğu, tehlike sorumluluğudur. Karayolu trafiği halihazırda risklidir ve araç sahipleri bu riski göze alarak hareket etmektedirler. Bu nedenle kişi bilerek ve isteyerek kazaya sebep olmasa bile, ihmalen yaptığı davranıştan da sorumludur.
Tek bir sürücünün neden olduğu kazada karşı taraf trafik kurallarını ihlal etmediği sürece kusur oranı sabittir, trafik kurallarını ihlal eden sürücü ilk elden sorumlu sayılır. Ancak birden fazla kusurlu kişinin bulunduğu kazalarda her iki tarafın da sorumluluğunun kapsamı eşit olduğundan, bu kez hangi tarafın daha kusurlu olduğunun belirlenmesi, zarara kimin katlanacağını belirlemek için gereklidir.
Trafik kazalarında kusur oranları genellikle; %0, %25, %50, %75 ve %100 şeklindedir. Ancak kusur oranlarının farklı şekillerde tespit edilebilmesi de mümkündür.
Asli Kusur Nedir?
Trafik kazasına karışan sürücülerden birinin, KTK m. 84’te sayılan eylemlerden birini gerçekleştirmesi, en önemli trafik kurallarına aykırı hareket ederek kazaya sebep olması halinde, bu sürücü asli kusurlu sayılır. Böyle durumlarda, kusur oranı asli kusurlu sürücü bakımından %100’dür. Kusurun tamamı asli kusurlu sürücüde kaldığına göre ortaya çıkan zararlardan sorumluluk tamamen asli kusurlu sürücüye yüklenir. Asli kusur halleri Karayolları Trafik Kanunu’nun 84. maddesinde sayılmıştır:
“Araç sürücüleri trafik kazalarında;
a) Kırmızı ışıklı trafik işaretinde veya yetkili memurun dur işaretinde geçme,
b) Taşıt giremez trafik işareti bulunan karayoluna veya bölünmüş karayolunda karşı yönden gelen trafiğin kullandığı şerit, rampa ve bağlantı yollarına girme,
c) İkiden fazla şeritli taşıt yollarında, karşı yönden gelen trafiğin kullandığı şerit veya yol bölümüne girme,
d) Arkadan çarpma,
e) Geçme yasağı olan yerlerde geçme,
f) Doğrultu değiştirme manevralarını yanlış yapma,
g) Şeride tecavüz etme,
h) Kavşaklarda geçiş önceliğine uymama,
i) Kaplamanın dar olduğu yerlerde geçiş önceliğine uymama,
j) Manevraları düzenleyen genel şartlara uymama,
k) Yerleşim birimleri dışındaki karayolunun taşıt yolu üzerinde, zorunlu haller dışında park etme veya duraklama ve her durumda gerekli tedbirleri almama,
l) Park için ayrılmış yerlerde veya taşıt yolu dışında kurallara uygun olarak park edilmiş araçlara çarpma,
Hallerinde asli kusurlu sayılırlar.”
Öte yandan Kanun’da belirtilen bu fiilleri, kazaya karışan birden fazla sürücünün aynı anda yapması halinde, kusur oranlarının paylaştırılması için Karayolları Trafik Yönetmeliği’ne bakılır. Birden fazla asli kusurlu olması halinde genellikle iki tarafın da kusur oranı %50 olacaktır.
Bir tarafın asli kusur sayılan ihlallerden birini gerçekleştirmesi, diğer tarafın ise asli kusur sayılmayan ancak yine de trafik kurallarını ihlal eden bir hareketinin bulunması halinde; bu soruna çözüm olarak Kanun’da veya yönetmelikte bulunmayan tali kusur kavramı ortaya çıkar.
Tali Kusur Nedir?
Tali kusur, asli kusura kıyasla ikincil ve kazanın meydana gelmesinde, Kanun tarafından daha az etkili olduğu kabul edilen kusur türüdür. Günlük hayat bakımından, genel bir değerlendirmeyle asli kusur olarak düşünülebilecek, alkollü araç kullanmak veya ehliyetsiz araç kullanmak hatta hız sınırını aşmak gibi haller, kusur oranları belirlenirken tali kusurlu sayılır. Zira kusur oranları genel değerlendirmeye veya olaya özgü şartlara bağlı değildir, mevzuata bakılarak belirleme yapılır.
Kanun’da ve Yönetmelik’te tali kusurluluk halleri sayılmamıştır. Bu nedenle KTK m. 84’te sayılan ağır trafik kuralı ihlalleri dışındaki bütün trafik kuralı ihlalleri tali kusur sayılır. Bu hallerin içerisinde birçok kişi için en şaşırtıcı olanı, alkollü araç kullanmadır. Alkollü araç kullanmak asli kusur olarak sayılmadığı için kazadan sonra yapılacak maddi hasar değerlendirmesinde bu kişiler daha az sorumlu bulunacaktır.
Tali kusur oranı çoğunlukla %25 olarak belirlenir. Bu durumda asli kusurlu kişi %75, tali kusurlu kişi %25 oranında kusurlu bulunacaktır.
Tali ve Asli Kusur Örnekleri
Asli kusurluluk halleri Kanun’da sınırlı olarak sayıldığından örnekleri bellidir. Bu hallerin dışında kalan tüm trafik kuralı ihlallerini gerçekleştiren kişiler, olası bir kazada tali kusurlu sayılır. Bazı örnekler şu şekilde sayılabilir:
- Park halindeki araca arkadan çarpan sürücü – Asli kusurludur.
- Karşı yönden gelen şeride giren sürücü – Asli kusurludur.
- Kırmızı ışık veya dur işaretinin bulunduğu yerde geçen sürücü – Asli kusurludur.
- Kavşaklarda geçiş önceliğine uymayan sürücü – Asli kusurludur.
- Virajlarda hız düşürmeyen sürücü – Asli kusurludur.
- Tali yoldan ana yola çıkan sürücü – Asli kusurludur.
- Yaya geçidi olmayan yerde karşıdan karşıya geçen yaya – Asli kusurludur.
- Takip mesafesine uymayan sürücü – Asli kusurludur.
- Hız sınırını aşan sürücü – Tali kusurludur.
- Alkollü araç kullanan sürücü – Tali kusurludur.
- Yolcu indirme kurallarına uymayan sürücü – Tali kusurludur.
- Ehliyeti olmadığı halde araç kullanan sürücü – Tali kusurludur.
- Ehliyetsiz kişiye aracını kullandıran araç sahibi – Tali kusurludur.
Kişi, hem tali kusurlu sayılan hareketleri hem de asli kusurlu sayılan hareketlerden herhangi birini yapmışsa, asli kusurlu sayılacaktır.
Genellikle trafik kazalarında kusur oranları sürücüler arasında paylaştırılsa da, kimi zaman bir yaya da asli veya tali kusurlu sayılabilir. Örneğin; yaya geçidi olmayan bir yerde karşıdan karşıya geçen veya geçerken araçları kontrol etmeyen yayaya, o sırada hız sınırının çok üstüne seyreden bir aracın çarpması halinde, asli kusurlu olan yayadır. Bu durumda kazadan dolayı ortaya çıkan maddi hasardan veya ölüm ve yaralanma hallerinden, yayanın kusurundan dolayı sorumlu olduğu kabul edilecektir.
Kaza Tespit Tutanağı Nedir?
Bir trafik kazası gerçekleştiğinde, öncelikle bakılması gereken kazaya karışan yaya, sürücü veya yolcuların sağlık durumudur. Eğer herhangi bir yaralanma, kanama veya ağrı varsa hemen 112 aranmalıdır. Eğer kimsede bedensel bir zarar bulunmuyorsa, bu kez maddi hasar olup olmadığına bakılır.
Sadece maddi hasarın olduğu kazalardan sonra yapılacaklar bakımından iki yol bulunmaktadır. İlk seçenek kazanın gerçekleştiği yerde görevli zabıtayı çağırmaktır. Trafik zabıtası olay yerine gelerek bir tutanak tutacaktır. Ancak, eğer sürücüler kendi aralarında anlaşabileceklerini düşünüyorsa, maddi hasarlı trafik kazası tespit tutanağını kendileri düzenleyebilir ve birlikte imzalayabilirler. Bu tutanak kazanın nasıl gerçekleştiği ve kusur oranlarının nasıl paylaştırıldığını gösteren, resmi belge niteliğinde bir delildir.
Kaza Tespit Tutanağı Nasıl Tutulur?
Kaza tespit tutanakları çoğunlukla, karbon kağıt vasıtasıyla tek seferde iki nüsha olarak düzenlenen matbu bir form şekildedir. Bu formların her araçta bulunması olası bir kaza anında çok önemli olacaktır. Ancak tutanak bilgilerinin form üzerine işlenmesi zorunlu değildir.
Kaza tespit tutanağı hazırlanırken bazı konulara dikkat edilmesi gerekir:
- Araçlar hareket ettirilmemeli ve bulundukları yerde fotoğrafları çekilmelidir.
- Her iki tarafa ait ruhsatın fotoğrafı çekilmelidir.
- Trafik sigorta poliçelerinin fotoğrafı çekilmeli veya poliçe numaraları tutanağa yazılmalıdır.
- Her iki tarafın ehliyet cüzdanlarının fotoğrafı çekilmelidir.
- Kaza yapılan yerin açık adresi yazılmalıdır.
- Çarpışmanın krokisi çizilmelidir.
- Her iki taraf kazanın kendi bakış açısından nasıl gerçekleştiğini yazmalıdır.
- Her iki nüshaya da ıslak imza atılmalıdır.
Kazaya karışan sürücülerden biri; alkollü, ehliyetsiz veya on sekiz yaşının altındaysa, kaza sırasında kamu malına zarar geldiyse (örneğin trafik levhaları), kazada yaralanan veya ölen varsa, kazaya karışan sürücülerden biri veya birkaçının zorunlu trafik sigortası yoksa kaza tespit tutanağı tutulmaz. Bu hallerde derhal polis veya jandarmaya haber verilmelidir.
Trafik Kazalarında Kusur Oranları Nasıl Belirlenir?
Kazanın gerçekleştiği yerde tutanak tutulduktan ve kazaya ait fotoğraflar çekildikten sonra bu belgeler sigorta şirketine iletilir. Kusur oranının belirlenmesi ise Trafik Sigortaları Merkezi (TRAMER) tarafından yapılır. Eğer taraflardan biri veya birkaçının zorunlu trafik sigortası bulunmuyorsa, kusur oranları olay yerine çağırılan kolluk kuvvetlerinin tutacağı tutanağa göre belirlenecektir.
Trafik Kazalarında Kusur Belirleme Süreci Nasıl İşler?
Kusur oranlarının belirlenmesinde yapılması gereken en önemli işlem, kaza mahallinin fotoğraflarının çekilmesidir. Kusur belirlenmesinde, çarpma yeri ve açısı, fren izleri ve benzeri emareler etkili olduğu için bunların fotoğraflanması ihmal edilmemelidir.
Karayolu trafiğine çıkan araçların sigortalanması zorunludur. Bu sebeple her iki tarafın da sigortası olması beklenir. Kaza sonrasında zararın giderimini yapacak olan sigorta şirketleri, kaza tutanağı ve kazaya ait fotoğrafların kendilerine ulaşmasıyla işlem yapmaya başlar. Yapılacak işlem TRAMER kaydı oluşturulmasıdır. TRAMER (Trafik Sigortaları Bilgi Merkezi Kurumu) tüm sigorta bilgilerinin toplandığı bir veri bankasıdır. TRAMER Komisyonu, trafik kazalarında kusur oranını belirleme yetkisine sahiptir. TRAMER Komisyonu 3 gün içerisinde kusur oranlarını tespit eder. Tespit edilen kusur oranlarına taraflar veya sigorta şirketleri 5 iş günü içinde itiraz edebilir.
Kaza Kusur Oranı Sorgulama Nasıl Yapılır?
Trafik kazalarından sonra hesaplanan kusur oranı Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi (SBM) web sitesinden sorgulanabilmektedir. SBM resmi sitesi olan “sbm.org.tr” adresinden yapılacak sorgulamada, sitede yer alan “Kaza Tespit Tutanağı Sorgulama” başlığına tıklanarak, açılan sayfada araç bilgilerini de girmek suretiyle sorgulama yapılır.
Trafik Kazasında Yüzde 0 Kusur Ne Demektir?
Kazaya karışan taraflardan biri hiçbir trafik kuralını ihlal etmemişse bu taraf %0 veya “8’de 0” kusurlu bulunacaktır. Kusuru olmayan taraf kaza sonucunda çıkan maddi zarardan da sorumlu değildir.
Trafik Kazasında Yüzde 25 Kusur Ne Demektir?
Kazaya karışan taraflardan biri asli kusur sayılan trafik kuralı ihlallerinden birini gerçekleştirmiş, diğer taraf ise yalnızca Kanun’da sayılmayan başka trafik kurallarını ihlal etmişse, bir taraf asli kusurlu diğer taraf tali kusurlu olur. Bu durumda tali kusurlu tarafın kusur oranı %25 veya “8’de 2” olarak belirlenecektir.
Trafik Kazasında Yüzde 50 Kusur Ne Demektir?
İki tarafın karıştığı kazada, taraflardan her ikisi de asli kusurluluk hallerinden birine giren trafik kuralı ihlalini gerçekleştirdiyse, her iki tarafın da tam kusurlu olması mümkün olmayacağı için kusur oranı %50-%50 olarak paylaştırılır. Aynı şekilde, her iki tarafın da tali kusurlu olması halinde taraflar %50 yani “8’de 4” kusurlu olacaktır.
Trafik Kazasında Yüzde 75 Kusur Ne Demektir?
Kazaya karışan taraflardan biri asli kusur sayılan trafik kuralı ihlallerinden birini gerçekleştirmiş, diğer taraf ise yalnızca Kanun’da sayılmayan başka trafik kurallarını ihlal etmişse, bir taraf asli kusurlu diğer taraf tali kusurlu olur. Bu durumda asli kusurlu olan tarafın kusur oranı %75 veya “8’de 6” olarak belirlenir.
Trafik Kazasında Yüzde 100 Kusur Ne Demektir?
Trafik kazasına sebep olan taraf, asli kusur hallerinden sayılan trafik kuralı ihallerinden birini gerçekleştirmişse ve diğer tarafın herhangi bir kusuru bulunmuyorsa, asli kusurlu tarafın kusur oranı %100 yani “8’de 8” olacaktır.
Trafik Kazası Yaralama Suçu Şikayete Tabi Midir?
Trafik kazalarında diğer tarafın yaralanmasına sebep olan kişinin, Türk Ceza Kanunu m. 89’da düzenlenen Taksirle Yaralama suçu bakımından cezai sorumluluğu doğar.
Bu halde sorumlu kişi aleyhinde soruşturma ve kovuşturma yapılabilmesi, kişinin kaza anındaki durumuna bağlıdır. Eğer yaralama fiili bilinçli taksirle işlenmişse, kişinin yargılanması şikâyete tabi değildir. Ancak kişi, olay anında kazaya sebep olabileceğinin bilincinde değilse, yargılanabilmesi mağdurun şikâyetine bağlıdır.
Kusur Oranı Kararı Kaç Gün İçerisinde Çıkar?
Sigorta şirketlerinin kazaya dair TRAMER kaydını oluşturduğu günden itibaren 3 gün içerisinde kusur oranları belirlenir. Bu kusur oranlarına 5 iş günü içerisinde itiraz edilmesi mümkündür. Kusur oranı bilgisi SBM resmi sitesinden her zaman sorgulanabilir.
