Senette Bulunması Gereken Unsurlar
Kıymetli evraklar sıkı şekil şartlarına tabi tutulmuştur. Türk Ticaret Kanunu bono veya emre yazılı senetlerin şekil şartlarını saymış olup, bu şartlar eksik olduğu takdirde o belge kural olarak geçersiz sayılır.
Bu yazımızda senette bulunması gereken unsurlara ilişkin genel bilgiler paylaşılmış olup, hukuki uyuşmazlığınıza ilişkin detaylı bilgi için iletişim bölümündeki bilgilerden Çapa Hukuk Bürosu’na ulaşabilirsiniz.
Senet Nedir?
Bono, belirli bir miktar paranın ödenmesi taahhüdünü içeren, kıymetli evrak niteliğinde bir borç senedidir. Senetler, düzenleme biçimi ve ispat güçlerine göre, adi ve resmi senetler olmak üzere ikiye ayrılır. Resmi senetler, resmi bir makam veya memurun katılımı ile düzenlenen senetler (noter senetleri, tapu memuru tarafından düzenlenen senetleri gibi) iken; adi senetler, resmi bir makam ya da memurun katılımı olmaksızın düzenlenen senetlerdir.
Senette Bulunması Gereken Unsurlar Nelerdir?
TTK M.776’ya göre bono (senet) şu şekil şartlarını içerir:
- Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
- Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini,
- Vadeyi,
- Ödeme yerini,
- Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,
- Düzenlenme tarihini ve yerini,
- Düzenleyenin imzasını
Örnek : 15.01.2023 (düzenlenme tarihi) tarihinde İstanbul’da (düzenlenme yeri) düzenlenen bu bono/emre muharrer senet (bono kelimesi) karşılığında Buğra Çapa veya emrine (lehtar) 15.01.2024 tarihinde Ankara’da (ödeme yeri) 1.000-TL (belirli miktar) ödeyeceğim. İmza.
Senette Zorunlu Unsurların Bulunmaması Halinde Ne Olur?
Bono kelimesi, lehtarın ismi, belirli bir bedeli kayıtsız şartsız ödeme vaadi, düzenleme tarihi ve düzenleyen kişinin imzası bononun olmazsa olmaz unsurlarıdır. Bu unsurlardan birisinin eksik olması dahi bonoyu kambiyo senedi olmaktan çıkaracaktır. Bir başka deyişle, bu unsurlardan birisi eksikse düzenlenen senet bono olarak geçerli değildir.
Belirli Şartlarda Aranan Unsurlar
Alternatif unsurlar, senette kural olarak bulunması gereken, ancak senette alternatifi bulunduğu takdirde bunun geçerliliğine etki etmeyen hususlardır. Bonoda alternatif zorunlu unsurlar, bononun düzenlendiği yer (düzenleme yeri) ile bedelin ödeneceği (ödeme yeri) yerdir.
Düzenleme yeri açıkça gösterilmeyen bir bono, düzenleyenin adının yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır (TTK M.777/4). Senette “borçlu”, “düzenleyen”, “keşideci” ve benzeri sıfatla ödemeyi taahhüt edeni yahut bu sıfatlar açıkça belirtilmemiş olsa da söz konusu taahhüdün altında belirtilen kimsenin adının yanında yer alan düzenleme yeri sayılır. Açıklık bulunmadığı takdirde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır (TTK M.777/3).
Senette İsteğe Bağlı Bulunan Unsurlar
İstendiğinde senede yazılabilen ve senet geçerliliği açısından önemli olmayan kayıtlar TTK’da sayılmış olanlar ve olmayanlar biçiminde ikiye ayrılabilir:
- Vade kaydı (TTK M.777/2),
- Faiz şartı (TTK M.778 M.675),
- Menfi emre kaydı (TTK M.681/2),
- Senedi ödeyecek olan üçüncü kişinin adresi (TTK M.778/1-a, M.674, M.697),
- Protestodan muafiyet kaydı (TTK M.778/1-d, M.722)
- Yabancı para borçlarında aynen ödeme kaydı (TTK M.778/1-c, M.711)
- Aval kaydı (TTK M.778/3, M. 701).
Kanunda sayılmayan ihtiyari kayıtlara, Hukuk Muhakemeleri Kanunu ya da İcra ve İflas Kanunu uyarınca yetkili icra daireleri ve mahkemelerin belirtilmesi, tahkim kaydı, senet üzerine konulan bedeli malen ya da nakden alınmıştır kaydı örnek verilebilir.
Senet ve Bonodan Kaynaklanan Hukuki Anlaşmazlıklar
Kambiyo senetleri Türk Ticaret Kanun’un 670. ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Kambiyo senetleri ile alakalı düzenlemeler TTK’da yer aldığından mutlak ticari davalardır. Senet ve bonodan kaynaklanan hukuki anlaşmazlıklar da mutlak ticari dava olduğundan görevli olan mahkeme Asliye Ticaret Mahkemeleri aracılığıyla uyuşmazlıklar çözümlenecektir.
Senet ve Bono Düzenlerken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Bonoda kanunen öngörülen şekli şartlarındaki eksikliğin etkisi TTK M.777’de düzenlenmektedir. Bu hüküm incelendiğinde şekil şartlarının hepsinin aynı etkiye sahip olmadığı anlaşılmaktadır. Örneğin, senet üzerinde vadenin yazılmamış olması hiçbir etki yapmamakta, buna karşılık ödeme vaadinin şarta bağlanması veya senedi tanzim eden kimsenin imzasının bulunmaması senedi bütünüyle geçersiz yapmaktadır.
Bulunması zorunlu unsurlardaki eksiklik senedin bono olma vasfını ortadan kaldırmaktadır. Böyle bir eksiklik sebebiyle bono yapılmayan bir senedin akıbetinin ne olacağının, özellikle başka bir senet olarak gerekmektedir. Türk hukukunda kambiyo senedi olarak geçerli olmayan bir senedin farklı nitelikte bir hukuki anlama sahip olabileceği kabul edilmektedir. Örneğin, zorunlu unsurlar tamam olmakla beraber yalnızca senet metninde bono kelimesi eksik olan bir senet, bono olarak geçerli olmasa bile (açıkça emre yazılı olarak düzenlenmiş olmak şartıyla) emre yazılı ödeme vaadi olarak geçerlidir (TTK M.830).
Senet metninde bono kelimesi dışındaki olmazsa olmaz zorunlu şartlarda eksiklik varsa, senet ne kambiyo senedi, ne de kıymetli evrak olarak geçerli olacaktır. Alternatif zorunlu şartlarda eksiklik varsa, bu şartların alternatiflerine bakılması gerekmektedir. Alternatiflerin de bulunmadığı hallerde bono yine kambiyo senedi veya kıymetli evrak olarak geçerli olmayacaktır. Ne kambiyo senedi ne de emre yazılı ödeme vaadi sayılan bir bononun, adi senet olarak geçerli olacağı kabul edilmektedir. Bunun dışında senedin batıl olmasına veya senette tahrifata bağlı sonuçlar bakımından bono ve poliçe aynı durumdadır. Senedin “açık” olarak düzenlendiği haller bakımından da aynı kural geçerlidir.