Makalelerimiz

İnşai Dava Nedir? HMK 108

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 108. maddesi inşai davayı düzenlemektedir. Bu hükme göre, bir hukuki durumun kurulması, kaldırılması veya değiştirilmesi için açılan davaya inşai dava denir.

Bu yazımızda “inşai davalara” ilişkin genel bilgiler paylaşılmış olup, hukuki uyuşmazlığınıza ilişkin detaylı bilgi için iletişim bölümündeki bilgilerden Çapa Hukuk Bürosu’na ulaşabilirsiniz.

İnşai Dava Nedir?

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 108. maddesine göre, bir hukuki durumun kurulması, kaldırılması veya değiştirilmesi için, davacının tek taraflı iradesinin yeterli olmadığı veya bu konuda tarafların anlaşmasının mümkün olmadığı hallerde sonuç ancak bir mahkeme kararıyla sağlanabilir. Bu sonuçların elde edilebilmesi için açılan davaya inşai dava veya yenilik doğuran dava denir.

İnşai Dava Nedir? HMK 108

Kanun koyucu, kamu düzeni ve hukuki durumun tereddütsüz açıklığa kavuşması gibi sebeplerle bazı inşai hakların tarafların tek taraflı irade beyanlarıyla kullanılmasını sakıncalı görmüş ve ancak mahkeme kararıyla gerçekleşmesini istemiştir. Bu sebeple bazı inşai haklar, ancak inşai dava açılarak kullanılabilecektir.

Örneğin; eşlerden birinin tek taraflı beyanıyla veya iki eşin aralarında anlaşarak mahkeme dışında boşanmaları mümkün değildir, hangi sebebe dayanılırsa dayanılsın boşanmayı sağlamak için mutlaka dava açmak gerekir, açılan dava bir inşai davadır.

İnşai Davaların Nitelikleri ve Özellikleri

İnşai dava bir yenilik doğuran hakka dayanır. Davacı, inşai dava ile yenilik doğuran bir hakkını kullanır ve bu hakkına dayanarak mahkemeden, bir hukuki durumun değiştirilmesini, kaldırılmasını veya yeni bir hukuki durum yaratılmasına karar verilmesini talep eder. Yenilik doğuran (inşai) hakların bir kısmında, hukuki sonucun doğması için mutlaka bir mahkeme kararı alınması şarttır. (Boşanma, evlenmenin butlanı, soybağının reddi, ölüme bağlı tasarrufların iptali gibi hukuki sonuçlara ancak dava yoluyla ulaşılabilir.)

Yenilik doğuran bir hakka dayanarak açılan her dava, inşai dava dava değildir. Kural olarak inşai hak sahibinin bu hakkını tek taraflı olarak kullanmasıyla hukuki sonuç meydana gelir. Bu sonucun doğması için karşı tarafın kabulüne veya bir mahkeme kararına gerek yoktur. Bir sözleşmenin feshedilmesinde olduğu gibi, kişinin hakkını tek taraflı kullanmasıyla hukuki sonuç doğar. Taraflar hukuki sonucun doğup doğmadığı hususunda uyuşmazlığa düşerler ve bu uyuşmazlık mahkeme önüne getirilirse, bu dava inşai dava değildir; ya bir eda davası ya da tespit davasıdır, verilecek hüküm de inşai değil, tespit edici niteliktedir. Bunun dışında, diğer bazı inşai haklarda kişinin bu hakkı tek taraflı kullanmasıyla hüküm doğmaz ise de, hukuki sonuca ulaşılması için dava şart değildir, tarafların anlaşmasıyla mahkeme kararına gerek kalmadan hukuki sonuç doğar. Yalnızca tarafların anlaşamaması durumunda, hukuki sonucun doğması için hak sahibinin bu hakkını mahkeme aracılığı ile kullanması gerekir. Uyuşmazlık durumunda açılan davalar da inşai davalardandır.

  • İnşai davalar, kanunun açıkça öngördüğü hallerde açılır.
  • İnşai davalar, yeni bir hukuki durum yaratır.
  • Bir şarta bağlı olarak yenilik doğurucu hakların kullanılması, dolayısıyla inşai davaya konu edilmesi mümkün değildir.
  • Zamanaşımına uğramazlar.
  • İnşai davaların kabulü halinde verilen kararlar, kural olarak geleceğe etkilidir, istisnai olarak geçmişe etkili
  • İnşai davanın konusu olan hak kullanıldıktan sonra geriye dönüş olmaz. Tekrardan yeni bir hukuki işlem tesis edilmedikçe o işlem artık ortadan kalkmış kabul edilir. (Örneğin boşanmanın iptal edilmesi söz konusu değildir, ancak taraflar yeniden evlenebilirler.)

HMK m.108 ve GEREKÇESİ

İnşai Dava, HMK m.108 uyarınca;

  1. İnşaî dava yoluyla, mahkemeden, yeni bir hukuki durum yaratılması veya mevcut bir hukuki durumun içeriğinin değiştirilmesi yahut onun ortadan kaldırılması talep edilir.
  2. Bir inşaî hakkın, dava yoluyla kullanılmasının zorunlu olduğu hâllerde, inşaî dava açılır.
  3. Kanunlarda aksi belirtilmedikçe, inşaî hükümler, geçmişe etkili değildir.”

HMK m.108 Gerekçesi;

Maddenin birinci fıkrasında; inşaî dava kurumunun yasal çerçevede tanımı yapılmıştır. İnşaî dava, yeni bir hukukî durumun yaratılmasını, mevcut bir hukukî durumun içeriğinin değiştirilmesini ya da onun tümüyle ortadan kaldırılmasını hedefleyen bir dava çeşididir.

Maddenin ikinci fıkrasında ise; inşaî davaların, ancak, bir inşaî hakkın dava yoluyla kullanılmasının zorunlu olduğu hâllerde işlerlik kazanacağı hususu açıkça hükme bağlanmıştır. Bu hâllerin neler olduğunu maddî hukuk gösterecektir. İnşaî haklar, varması gerekli tek taraflı bir irade açıklaması ile kullanılırlar; karşı tarafa vardıkları anda kendilerinden beklenen etkiyi doğururlar. İnşaî hakka bağlanmış olan etkinin doğumu için, mahkeme aracılıyla kullanılması maddî hukuk tarafından zorunlu kılınmışsa, bu durumda inşaî hak sahibinin inşaî dava açması gerekir.

Maddenin son fıkrasında ise; inşaî davanın kabulü hâlinde, verilen hükümlere özgü bir nitelik olan inşaî etkinin, hükmün verilip şeklî anlamda kesinleştiği anda kanunlarda aksine bir düzenleme olmadığı sürece geçmişe değil; geleceğe etkili olacağı hususu açıkça ifade olunmuştur. İnşaî hükümlerin geçmişe etkili olması ise son derece istisnaî hâllere münhasırdır.

İnşai Davaların Uygulama Alanları

İnşai davalar, özel hukuka ilişkin hakların kazanımında ve taraflar arasındaki hak uyuşmazlıklarının çözümünde sıklıkla uygulama alanı bulan davalardır. İnşai davalara örnek olarak verilebilecek bazı davalar aşağıda listelenmiştir.

  • Boşanma davası (TMK m.161 vd.)
  • Evlenmenin butlanı davası (TMK m.145 vd.)
  • Soybağının reddi davası (TMK m. 286)
  • Babalık davası (TMK m.301 vd.)
  • Evlatlık ilişkisinin sona erdirilmesi davası (TMK m.317)
  • Ölüme bağlı tasarrufların iptali davası (TMK m. 557-559)
  • Derneğin feshi davası (TMK m.89)
  • Elbirliği ortaklığının giderilmesi davası (TMK m.698)

İnşai Davada Taraflar

İnşai davada davacı, yenilik doğuran hakkını kullanan ve hukuki durumun değiştirilmesini talep eden kişidir. Davalı ise, kullanılmak istenilen hak sebebiyle davacı ile arasında uyuşmazlık bulunan kişidir.

İnşai Davada Hüküm

İnşai davanın kabulü halinde verilecek olan hükümle yeni bir hukuki durum yaratılmakta veya mevcut bir hukuki durum değiştirilmekte ya da ortadan kaldırılmaktadır. Verilen hüküm, kural olarak geleceğe etkilidir. Verilen inşai kararlarda, hukuki durumdaki değişiklik ancak hükmün kesinleşmesi ile meydana gelir. Örneğin; eşler ancak boşanma kararının kesinleştiği tarihte boşanmış olurlar; geçmişteki evlilik, geçmişte geçerli olarak kalır.

İstisnai olarak bazı inşai davaların kabulü halinde verilen inşai hükümler geçmişe de etkilidir. İnşai hükümlerin geçmişe etkili olması istisna olup, ancak özel bir neden bulunması halinde mümkündür. Örneğin; soybağının reddi davasında, hüküm tüm sonuçlarıyla geçmişe de etkilidir. İnşai davanın reddedilmesi halinde, mahkeme tarafından verilen ret kararı inşai bir hüküm değildir. Zira bu hükümle, davacının varlığını iddia ettiği inşai hakkın gerçekte mevcut olmadığı tespit edilmiş olur.

İnşai Hak Nedir?

İnşai (yenilik doğurucu) hak, sahibine hukuki durumunda değişiklik yapma imkanı tanıyan haklardır. Hak sahibi bu hakkını tek taraflı irade beyanıyla, tarafların karşılıklı anlaşmasıyla elde edebileceği gibi dava yoluyla da hakkına ulaşabilir.

İnşai Hakkın Sona Ermesi Ne Demektir?

İnşai haklar, bir kere kullanılmaya müsait haklardır. Kullanılmakla hak veya hukuki ilişki sona erer. Kullanılan bir hakkın sonradan geri alınması mümkün değildir. Örneğin; bir sözleşmenin feshedilmesi bozucu yenilik doğuran (inşai) bir haktır ve bu hakkı kullanıldıktan sonra geri almak mümkün değildir. Ancak yeni bir sözleşme ile yeni bir hukuki durum yaratılması gerekir.

Babalık Davası İnşai Dava Mıdır?

Babalık davası, bir hukuki durumu değiştiren, yeni bir hukuki durum doğuran bir dava olduğundan, babalık davası inşai dava niteliğindedir.

Boşanma Davası İnşai Dava Mıdır?

İnşai davalar, Kişilerin medeni durumlarında bir yenilik meydana getirir. Bu sebeple boşanma davaları inşai dava niteliğindedir.

Av. Buğra Çapa

Av. Buğra Çapa, Tekirdağ Anadolu Lisesi’nden mezun olduktan sonra Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde hukuk eğitimi almıştır. 2019 yılında Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu
Hemen Bilgi Al!