Ön ödeme, şüpheli veya sanıkla iddia veya yargılama makamı arasında gerçekleşen bir uzlaşma şeklidir. Bu yazımızda ön ödemeye tabi suçlara ilişkin genel bilgiler paylaşılmış olup, hukuki uyuşmazlığınıza ilişkin detaylı bilgi için iletişim bölümündeki bilgilerden Çapa Hukuk Bürosu’na ulaşabilirsiniz.
Ön Ödeme Nedir?
Ön ödeme, Cumhuriyet savcısının soruşturma sonucunda şüphelinin suçu işlediğine dair yeterli şüphe ortaya koyan delile ulaşmasına rağmen, iddianame düzenlemeyerek, şüphelinin para cezası ödemesi karşılığında, kovuşturmaya yer olmadığı kararıyla uyuşmazlığı ortadan kaldırmasına olanak tanıyan bir kurumdur.
Ön ödeme bir muhakeme engelidir. Ön ödeme önerilmeden ve sonucu beklenmeden muhakemeye devam edilemez. Ön ödeme önerisinin kabul edilmiş olması da bir engeldir. Kovuşturma evresinde önerilen ön ödeme kabul edildiğinde, mahkeme düşme kararı verir (TCK M.75/2).
Ön Ödemenin Şartları
Uzlaşma kapsamındaki suçlar dışında, yalnız adli para cezasını gerektiren veya yasada öngörülen hapis cezasının yukarı sınırı altı ayı aşmayan suçlarda ön ödeme önerilebilir (TCK M.75). Uzlaşma kapsamında bulunan suçlar, ön ödemeye konu olamaz. Cumhuriyet savcısı, soruşturma evresinin sonunda suçun işlendiği konusunda yeterli şüphe uyandıracak kadar delile ulaşıldığına inanırsa ve suçun cezası ön ödeme önerisinde bulunmasına uygunsa, şüpheliye belirlediği para cezasını ödemesini bildirir.
Yeterli delil bulunmayan hallerde bu yola başvurulmamalıdır. Ön ödeme kurumunu işletmek, isnadın çok güçlenmesi koşuluna bağlıdır. Ön ödeme önerisinde, belirlenen para cezasının belirli bir gün içerisinde ödenmesi tebligat yoluyla bildirilir. Ön ödemenin uygulanabilmesi için belirli gün içerisinde belirlenen miktarın ödenmesi şarttır.
Ön Ödemeye Tabi Suçlar Nelerdir?
Cumhuriyet savcısı, uzlaşma kapsamındaki suçlar dışında, yalnız adli para cezasını gerektiren veya yasada öngörülen hapis cezasının yukarı sınırı altı ayı aşmayan suçlarda ön ödeme önerebilir (TCK M.75).
Adli para cezasını gerektiren suçlarda ön ödeme yapılabilir (TCK M.75/1). Suç karşılığında öngörülen adli para cezası maktu ise bu miktar ön ödemeye esas alınır. Adli para cezasının alt ve üst sınırlı olması ön ödemeyi engellemez. Para cezasının basamaklı olduğu hallerde, alt sınırın ön ödemeye esas alınması gerekir (TCK M.75/1-a).
Yasada öngörülen hapis cezasının üst sınırı altı ayı aşmayan suçlarda, ön ödeme yapılabilir (TCK M.75/1-b). Suç karşılığında öngörülen hapis cezasının alt ve üst sınırı varsa, üst sınırın altı ayı aşmaması gerekir. Ancak, bu hapis cezasının para çevrilmesinde alt sınır esas alınır. Hapis cezasının alt sınırının karşılığı olarak, her gün için otuz gün Türk Lirası üzerinden bulunacak miktarın soruşturma giderleriyle birlikte ödenmesi önerilir.
Cezalarına bakılmaksızın ön ödeme uygulanacak suçlar ise tahdidi olarak;
- Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi (TCK M.98/1),
- Genel güvenliğin taksirle tehlikeye sokulması (TCK M.171),
- Çevrenin taksirle kirletilmesi (TCK M.182/1),
- Özel işaret ve kıyafetleri usulsüz kullanma (TCK M.264/1),
- Suçu Bildirmeme (TCK M.278/1-2),
- 6831 Sayılı Orman Kanunu M. 108/1 uyarınca; orman mallarının aykırı olarak kesildiğini, taşındığını veya toplandığını bildiği halde; taşıyanlar, biçenler, işleyenler, kabul edenler, kullananlar, satanlar, satın alanlar veya bulunduranlar.
Ön Ödeme Önerisi Nasıl Yapılır?
Soruşturma Evresi; şüpheliye yapılan ön ödeme önerisinde, belirlenen para cezasını on gün içinde ödemesi bildirilir. Yasada, On gün içinde belirlenen miktarın ödenmesi halinde kamu davasının açılmayacağının ihtar edileceğine ilişkin bir açıklık bulunmamaktadır. Ancak, ön ödeme teklifinin etkili olabilmesi için tebligatta, beli edilen miktarın belli süre içinde ödenmesi durumunda iddianamenin düzenlenmeyeceği açıklanmalıdır. Ön ödeme tebligatı, tüm yasal unsurları içermeli, örneğin on günlük ödeme süresi mutlaka belirtilmelidir. Aksi takdirde, ön ödeme teklifi geçerli olmaz. Tebligat geçerli değilse, ödemenin yapılmaması, mahkumiyet hükmü verilmesi sonucunu doğurmaz.
Kovuşturma Evresi; kamu davası açıldıktan sonra ön ödeme yapılması iki halde söz konusu olur.
- Cumhuriyet savcısı tarafından iddianame yazılmaksızın kamu davasının açılmış olması,
- Yargılama sırasında suçun niteliğinin değişmiş olması.
Bu hallerde ön ödeme için verilecek süre belirtilmemiştir. Hakim, takdiri bir süre belirleyebilir. Bu süre içinde yargılama giderleriyle para cezasının birlikte ödenmesi gerekir. Ön ödeme uygulanabilecek bir suçta, önce bu yol denenmeden yargılamaya devam edilmesi yerinde değildir. Duruşmada sanığa yapılan ön ödeme bildirimi, ödeme süresini ve miktarını içermezse geçersiz olur ve böyle bir bildirime dayanılarak mahkumiyet kararı verilmesi bozmayı gerektirir.
Ön Ödeme Nasıl Hesaplanır?
Ön ödemenin adli para cezası bakımından yapılacak hesaplamada hem aşağı sınırı, hem de bir gün karşılığı uygulanacak para miktarının alt sınırı esas alınır (TCK M.52/2). Suç karşılığında adli para cezasının üst sınırının gösterildiği hallerde, alt sınırı genel hükümlere göre belirlenir. Adli para cezası bu halde, beş tam güne göre tespit edilir (TCK M.52/1). Suç karşılığında adli para cezasının sadece alt sınırının gösterildiği hallerde, ön ödemeye konu olacak miktar, alt sınıra göre belirleneceğinden üst sınırın tespiti önem taşımaz. Suçla verilen zarara veya suçun konusu olan eşyanın değerine göre belirlenen ve bu değerlere göre değişebilen nispi para cezalarında ön ödeme uygulanmaz.
Suç karşılığı olarak hapis cezası ile adli para cezası seçimlik ceza olarak öngörülmüşse esas alınacak olan para cezasıdır. Kuşkusuz bu durumda da hapis cezasının ön ödeme uygulanabilecek ağırlıkta olması, yani yukarı sınırının altı ayı aşmaması gerekir. Suç karşılığında hem hapis hem de adli para cezası öngörülen hallerde, hapis cezasının alt ve üst sınırı varsa, üst sınırının altı ayı aşmaması gerekir.
Hapis cezasının alt sınırının karşılığı olarak her gün 30-TL üzerinden bulunan miktar adli para cezasının alt sınırının, soruşturma giderleriyle birlikte ödenmesi önerilir (TCK M.75/1-b,c). Hapis cezası, alt-üst sınırlı olarak gösterilmişse, alt sınır; maktu ceza olarak gösterilmişse belirtilen maktu miktar; sadece üst sınır gösterilmişse, TCK M.49 uyarınca alt sınır olan bir ay esas alınır. Suçun karşılığında hapis cezasının üst sınırının gösterilmediği hallerde, genel hükümlere başvurulur. Yasada süreli hapis cezasının üst sınırı yirmi yıl olarak belirlenmiştir. Bu hallerde ön ödemeye başvurulamayacaktır.
Ön Ödemenin Sonuçları
Soruşturma evresinde şüpheli, para cezasını soruşturma giderleriyle birlikte süresi içinde öderse kovuşturmaya yer olmadığı kararıyla soruşturma evresi sona erer. Yargıtay, ön ödeme nedeniyle verilen kovuşturmaya yer olmadığı kararlarını önleme etkisi bakımından mahkeme kararları ile aynı değerde görmektedir. Bu halde, dosya infazla kapanmış olur ve şüpheli hakkında bir daha kamu davası açılmaz.
Kovuşturma evresi bakımından Türk Ceza Muhakemesi hukukunda, özel yasalar uyarınca işin Cumhuriyet savcılığı atlanarak doğrudan doğruya mahkemeye gönderilmesi mümkündür. Bu halde ön ödeme, hakim tarafından önerilir. Önerilen para cezası yargılama giderleriyle birlikte ödenirse hakim, kamu davasının düşmesine karar verir (TCK M.75/2).
Ön Ödemeye İtiraz Edilebilir Mi?
Ön ödeme idari bir yaptırım anlamını taşır. Ön ödemeyi kabul eden fail, idari bir yaptırımı benimseyerek kendisine bir ceza yaptırımı uygulanmasından kurtulmuş olmaktadır. Bu sebeple ön ödemeye itiraz etmek mümkün değildir.
Ön Ödeme Taksitlendirilebilir Mi?
TCK M.75/1-C uyarınca; failin on gün içinde talep etmesi koşuluyla bu miktarın birer ay ara ile üç eşit taksit hâlinde ödenmesine Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilir. Taksitlerin süresinde ödenmemesi hâlinde ön ödeme hükümsüz kalır ve soruşturmaya devam edilir.
Ön Ödeme Adli Sicil Kaydına İşler Mi?
Ön ödemene emrinin icra edilmesi üzerine kovuşturmaya yer olmadığına dair kararla ile düşme kararları verileceğinden adli sicil kaydına işlenmeyecektir. Kovuşturmaya yer olmadığına dair karar ile düşme kararları, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak Cumhuriyet savcısı, hakim veya mahkeme tarafından istenmesi halinde, bu maddede belirtilen amaç için kullanılabilir (TCK M.75/7).
Ön Ödeme Emri Ödenmezse Ne Olur?
Ön ödeme ihtarına uymayan sanığın yargılanması sırasında ise mahkeme, ön ödeme önerisi ile bağlı olmaz. Ön ödeme önerisinde, Yasa hükmü dolayısıyla para cezası tercih edilir. Ancak, bu öneri kabul edilmediği için yargılama yapılması durumunda mahkeme, faile ve fiile ilişkin tüm hususları göz önüne alarak cezayı belirleyebilir ve seçenekli ceza öngörülmüş olan hallerde hapis cezasını tercih edebilir.
Ön Ödeme İle Dosyanın Kapanması Tazminat Davasına Engel Midir?
Ön ödeme nedeniyle kamu davasının açılmaması, kişisel hakkın istenmesini, malın geri alınmasını ve müsadereye ilişkin hükümleri etkilemez (TCK M.75/5). Ön ödeme teklifinin kabul edildiği hallerde de hukuk mahkemelerinde şüpheli/sanık aleyhine hukuk davası açılabilir. Ön ödeme ile dosyanın kapanması ikame edilecek maddi veya manevi tazminat davasına engel oluşturmaz.
