Çek, bir kambiyo senedi türüdür. Tacirler tarafından ticari hayatta kullanılabilirliğinin kolay olması ve banka kanalıyla ödenmesi sebebiyle güvenilirlik içermektedir. Çekin kısmen veya tamamen karşılıksız çıkması halinde birtakım yaptırımlar uygulanmaktadır.
Bu yazımızda karşılıksız çek düzenleme ve cezasına ilişkin genel bilgiler paylaşılmış olup, hukuki uyuşmazlığınıza ilişkin detaylı bilgi için iletişim bölümündeki bilgilerden Çapa Hukuk Bürosu’na ulaşabilirsiniz.
Karşılıksız Çek Nedir?
Karşılıksız çek, hamili tarafından bankaya tahsil edilmek amacıyla sunulan kıymetli evrakın kısmen ya da tamamen eksik ve/veya karşılıksız çıkması halidir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu Nedir?
Çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında uygulanan adlî nitelikteki yaptırım, Cumhuriyet savcısı tarafından uygulanacak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı şeklinde bir idarî nitelikte bir yaptırım haline getirilmiştir.
5941 Sayılı Çek Kanunu 5/1 Uyarınca
“Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır”
işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, (…) az olamaz.” Örnek vermek gerekirse; karşılıksız çıkan çek bedeli 600.000-TL ise, karşılıksız çeke sebebiyet veren fail bakımından 600.000-TL’den az olmayacak bir adli para cezasına hükmedilir.
Karşılıksız Çek Suçunun Faili
Karşılıksız çeki keşide eden kişi/ler, karşılıksız çek suçunun failidir. Kanuna göre fail olabilecek kişileri sıralamak gerekirse;
- Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi,
- Bu tüzel kişi adına çek keşide eden yetkili kişiler,
- Karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı,
- Ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri çek suçunun failleri olur.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu Nasıl Şikayet Edilir?
Karşılıksız çekin hamili olan gerçek/ tüzel kişi, ilgili kıymetli evrakın bankaya ibraz edilmesinden itibaren 3 ay içerisinde yetkili İcra Ceza Mahkemesi’ne sunacağı dilekçe ile şikayette bulunabilir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme
Karşılıksız çek düzenleme suçunda görevli mahkeme icra ceza mahkemesi olup, yetkili mahkeme ise çek hesabı sahibinin yahut şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesi ile çekin bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer mahkemesidir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Hapis Cezası Verilir Mi?
5941 sayılı Çek Kanununda 03.02.2012 tarih ve 28193 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 6273 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik ile karşılıksız çek suçundan kaynaklı olarak öngörülen adli ceza niteliğindeki hapis cezası kaldırılmıştır.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu Zamanaşımına Uğrar Mı?
Karşılıksız çekin keşide edilmesinden kaynaklı olarak şikayet edilebilmesi için suçun zaman aşımı 2004 sayılı İİK m.347 ile düzenlenmiştir. Şikayet, haksız fiilin (çekin karşılıksız çıktığı tarih) öğrenildiği tarihten itibaren 3 ay içerisinde ve her halükarda bir yıl içinde şikayet edilmelidir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçundan Kurtulmanın Yolu Var Mı?
Karşılıksız çek düzenleme suçundan kurtulmak için çekin keşidecisi tarafından çekin yazılı olarak düzenleme tarihine göre kanuni ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanun uyarınca ticari temerrüt faiz oranı üzerinde yapılarak hesaplama yapılarak ödeme yapılması halinde ceza almaktan kurtulacaktır.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Etkin Pişmanlık
5491 sayılı Çek Kanunu’nun 6/1. Maddesi ile karşılıksız çek düzenleme suçunda etkin pişmanlık hali düzenlenmiştir. Buna göre karşılıksız çek keşidecisi çekin yazılı olarak düzenleme tarihine göre kanuni ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanun uyarınca ticari temerrüt faiz oranı üzerinde hesaplama yapılarak ödeme gerçekleştirilmesi halinde, çek keşidecisi bakımından etkin pişmanlıktan yararlanma hali uygulanır. Buna göre yargılama esnasında bir ödeme yapıldıysa davanın düşmesine, dosya karara çıkmış ve kesinleşmiş ise mahkeme kararının hükümlerinin ortadan kaldırılmasına karar verilir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Şikayetten Vazgeçme
Karşılıksız çek düzenleme ile ilgili şikayette bulunan kişi 5491 sayılı Çek Kanunu m.6/2 uyarınca karşılıksız çıkan çek yönünden, failin kendisine, çeke konu bedelin faizi ile birlikte ödenmesi halinde şikayetinden vazgeçebilir.
Çek Hesabı Açma Yasağı Nedir? Ne Kadar Sürer?
5941 sayılı Çek Kanunu uyarınca İcra Ceza Mahkemesi’nce çek hesabı açma yasağı uygulanabilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişilere verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır.
Çekin Karşılıksız Çıkması Durumunda Banka Ne Yapar?
Çekin karşılıksız çıkması halinde banka tarafından hamile bir bedel ödenir. Bu bedel süresinde ibraz edilen ancak karşılığı bulunmayan ya da yetersiz kalan her çek yaprağı için bankanın çek hamiline ödeyeceği bedel, 31.01.2023 tarihi itibariyle 6.000 TL’dir.
Hamilin talepte bulunması hâlinde, karşılıksızdır işlemi; çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak, bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi hâlinde bu husus belirtilmek ve bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir. Hamilin imzalamaktan kaçınması hâlinde, karşılıksızdır işlemi yapılmaz.
Hakeza 5941 sayılı Çek Kanunu m. 4 ile bankaların bildirim yükümlülüğü düzenlenmiştir. Söz konusu madde uyarınca banka, çekin karşılıksız çıkan kısmının Gelir İdaresi Başkanlığına bildirilmesi gerektiğini hüküm altına almıştır.
