Denetimli Serbestlik
Denetimli serbestlik, suç işleyen kişinin ceza hukuku ve usulü uyarınca topluma kazandırılması ve iyileştirilmesi için uygulanan bir yöntemdir. Tüm dünyada denetimli serbestlik aktif bir şekilde uygulanmaktadır. Denetimli serbestlik her ülkenin kanunlarına, gelenek göreneklerine göre değişiklik göstermektedir. Bu yazımızda denetimli serbestliğe ilişkin genel bilgiler paylaşılmış olup, hukuki uyuşmazlığınıza ilişkin detaylı bilgi için iletişim bölümündeki bilgilerden Çapa Hukuk Bürosu’na ulaşabilirsiniz.
Denetimli Serbestlik Nedir?
Denetimli serbestlik, ceza alan suçlunun cezasının infaz şekillerinden birisidir. Denetimli serbestlik ile amaçlanan suç işleyen kişinin topluma karışması, sosyal sorumluluk alması, hükümlü olan suç işleyenin ileride tekrar suç işlenmesinin önüne geçilmesidir. Denetimli serbestlik ceza hukuku ilkelerinden onarıcı adalet ilkesinin de bir yansımasıdır. Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği’nin 4. Maddesi ile denetimli serbestlik tanınmıştır. Buna göre denetimli serbestlik; “Şüpheli, sanık veya hükümlünün toplum içinde denetim ve takibinin yapıldığı, iyileştirilmesi ve topluma kazandırılması için ihtiyaç duyulan her türlü hizmet, program ve kaynakların sağlandığı bir ceza infaz sistemidir.
Denetimli Serbestlik Türleri
Denetimli serbestlik, genellikle cezanın infazı aşamasında uygulanmaktadır. Denetimli serbestliğe karar verilirken Türk Ceza Kanunu, Ceza Muhakemesi Kanunu, Denetimli Serbestlik Kanunu, Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, Çocuk Koruma Kanunu, Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği ve bu husustaki sair tüzük ve yönetmelikler dikkate alınır.
Buna göre denetimli serbestlik türlerine örnek vermemiz gerekirse;
- Adli kontrol tedbirleri,
- Hapis cezasının ertelenmesine ilişkin hükümler,
- Tedavi ve denetimli serbestlik,
- Hükmün açıklanmasının geri bırakılması,
- Belirli haklardan yoksun bırakmak,
- Adli para cezasına karşılık kamu yararına bir işte çalıştırma,
- Çocuğun denetim altına alınması,
- Koşullu salıverme,
- Cezanın infazının ikamette/ konutta gerçekleşmesi.
Denetimli Serbestlik Şartları
Denetimli serbestlikten yararlanabilmek için birtakım şartlar mevcuttur. Bunlar suç işleyen ve ceza alan kişinin yani hükümlünün;
- Ceza infaz kurumunda ve/veya çocuk eğitim evinde bulunması,
- İyi halli olması,
- Koşullu salıverilmesine bir yıl veya daha az süre kalmış olması,
- Açık cezaevine geçiş yapma hakkına sahip olması.
Denetimli serbestlikten yararlanma talebinin mevcut olması gerekir. Denetimli serbestlik talep eden hükümlünün iyi halli olması gerekmektedir. Her hükümlünün denetimli serbestlik hakkını haiz olması, bu sistemin mantık ve amacını engelleyecektir. Hükümlünün ileride suç işleme oranının azalacağı gibi aynı zamanda cezasının infaz edildiği süre içerisinde de psikolojik ve sosyolojik olarak iyi olması, suçtan uzak durması “iyi halin” esasını oluşturmaktadır. Bir başka bakış açısıyla baktığımızda ise hükümlü cezasının infazı esnasında “iyi halli” olarak cezasının da daha kısa sürmesini sağlayacaktır.
Gözlem Ve Sınıflandırma Merkezleri İle Hükümlülerin Değerlendirilmesine Dair Yönetmeliğin 3. Maddesi ile “iyi hal” tanımlanmıştır. Buna göre iyi halli olmak şu şekildedir;
“Hükümlü hakkında ceza infaz kurumlarında bulundukları tüm aşamalarda, ceza infaz kurumlarının düzen ve güvenliği amacıyla konulmuş kurallara uyup uymadığı, haklarını iyi niyetle kullanıp kullanmadığı, yükümlülükleri eksiksiz yerine getirip getirmediği, uygulanan iyileştirme programlarına göre toplumla bütünleşmeye hazır olup olmadığı, tekrar suç işleme ve mağdura veya başkalarına zarar verme riskinin düşük olup olmadığına ilişkin olarak yapılacak işlemlerde; katıldığı eğitim-öğretim ve iyileştirme programları ile sosyal ve sportif faaliyetler, kültür ve sanat programları, aldığı sertifikalar, kitap okuma alışkanlığı, diğer hükümlü ve tutuklular ile ceza infaz kurumu görevlileri ve dışarıyla olan ilişkileri, işlediği suçtan dolayı duyduğu pişmanlığı, ceza infaz kurumu kuralları ile kurum bünyesindeki çalışma kurallarına uyumu, aldığı ödüller ve disiplin cezaları dikkate alınmak suretiyle idare ve gözlem kurulunca yapılan ve iyileşme düzeyini gösteren değerlendirme.”
Denetimli Serbestlikte Uygulanan Hükümler
Denetimli serbestlikte hükümlünün uyması gereken birtakım yükümlülükler mevcuttur. Bunlar belirli bir kamu yararına işte görev alması, belirli bir alana veya bölgeye girmemesi, ikametinden dışarı çıkmaması, belirlenen programlara katılması, belirlenen tarihlerde imza atması gibi hallerdir.
Denetimli Serbestliğin İhlalinin Suçları
Hükümlünün denetimli serbestliğe dayalı olarak serbest bırakılmasındaki ana koşul, denetimli serbestlik kurallarına uymasıdır. Denetimli serbestlik koşullarının ihlal edilmesi halinde hükümlü tekrar cezaevine girer ve cezasının infazına burada devam eder. Denetimli serbestlik koşulu ile salıverilen ve tahliye olduktan sonra beş gün içerisinde denetimli serbestlik müdürlüğüne başvurmayan, denetimli serbestlik müdürlüğünün programına uymayan hükümlünün denetimli serbestliği ihlal ettiği kabul edilmektedir.
Denetimli Serbestlikte Suç İşlenmesi
5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun uyarınca denetimli serbestlikten yararlanan hükümlünün denetimli serbestlik süresi içerisinde suç işlemesi haline ilişkin hüküm kurulmuştur. İlgili Kanun’un 105/a-7. Bendi uyarınca;
“Hükümlü hakkında denetimli serbestlik tedbiri uygulanmaya başlandıktan sonra işlediği iddia olunan ve cezasının alt sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suçtan dolayı kamu davası açılmış olması hâlinde, denetimli serbestlik müdürlüğünün talebi üzerine infaz hâkimi tarafından, hükümlünün açık ceza infaz kurumuna gönderilmesine karar verilebilir. Kovuşturma sonucunda beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, davanın reddi veya düşme kararı verilmesi hâlinde, hükümlünün cezasının infazına denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak devam olunmasına infaz hâkimi tarafından karar verilir.” Şeklinde hüküm kurularak denetimli serbestlik esnasında kasti suç işleyen hükümlünün tekrar cezaevine gönderilmesi istenebilecektir.
Denetimli Serbestlikte Elektronik Kelepçe Takılması
Yukarıda da belirttiğimiz üzere elektronik kelepçe takılması denetimli serbestlik türlerinden biridir. Elektronik kelepçe ile hükümlü ikametinde ve/veya belirlenen alanlarda bulunabilmektedir. Belirlenen alanların dışına çıkması ya da elektronik kelepçenin çıkarılması, açılması halinde hükümlü denetimli serbestliğini ihlal etmiş kabul edilecektir.
Denetimli Serbestlikte Adli Para Cezası
Hükümlü olan kişi hakkında adli para cezası ödemesine dair hüküm kurulmuşsa ancak hükümlünün bunu ödeyebilecek maddi durumu yoksa bu halde hükümlü hakkında kamu yararına bir işte çalışması hakkında bir karar verilebilir. Zaten hükümlü hakkında kamu yararına bir işte çalışmasına ilişkin verilen bu karar bir denetimli serbestlik türüdür. Ancak hükümlü kamu yararına bir işte de çalışmaz ise bu halde hükümlünün cezaevine gönderilerek cezasının infazının orada gerçekleşmesine de karar verilebilecektir.
Denetimli Serbestlik Kararının Değiştirilmesi veya Kaldırılması
Denetimli Serbestlik Yönetmeliği’nin 45. Maddesi ile denetimli serbestlik kararının değiştirilmesi ya da kaldırılması düzenlenmiştir. Bu hükme göre belirli hallerde denetimli serbestlik kararı değiştirilebilir ya da kaldırılabilir. Buna göre;
MADDE 45 – (1) Denetimli serbestlik kararlarının değiştirilmesi, durdurulması veya kaldırılması;
a) Yükümlünün elinde olmayan nedenlerle yerine getirilememesi,
b) İnfazının mümkün olmaması,
c) Yükümlünün tutuklanması, hapis cezasının infazına başlanması veya askere alınması nedeniyle infazının imkânsız hale gelmesi,
ç) 5395 sayılı Kanunun 40. maddesinin birinci fıkrası uyarınca tedbirden beklenen yararın elde edilmesi,
d) Hapis cezasından daha ağır sonuçlar doğurması, durumunda Kanunda aksine bir düzenleme yoksa vaka sorumlusunun önerisi üzerine komisyon tarafından ilgili yargı merciinden denetimli serbestlik kararının değiştirilmesi, kaldırılması veya uygun olan başka karar verilmesi talep edilebilir.
Denetimli Serbestliğin Uygulanmadığı Suçlar
- Kastan öldürme,
- Neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama,
- Üstsoya, altsoya, eşe, kardeşe veya ruhen veya bedenen kendisini savunamayacak kişiye karşı işlenen kasten yaralama ya da neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama,
- İşkence,
- Eziyet,
- Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar,
- Özel hayata ve özel hayatın gizliliğine karşı işlenen suçlar,
- Uyuşturucu ve uyarıcı madde ticareti,
- Terörle mücadele kapsamındaki suçlar halinde hükümlü denetimli serbestlikten yararlanamayacaktır.
Denetimli Serbestlikte Dosyanın Kapanması Ne Anlama Gelir?
Denetimli serbestlik dosyasının kapanması farklı şekillerde olabilir. Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği M.47 ile denetimli serbestlik dosyasının kapatılması düzenlenmiştir. Buna göre;
MADDE 47 – (1) Kaydın kapatılması;
a) Usulüne uygun tebligata rağmen yerine getirilmesine başlanmaması,
b) Uyarılara rağmen ihlal edilmesi,
c) Yargı mercii tarafından kaldırılması,
ç) İnfaz edilmesi,
halinde kayıt kapatılarak durum Cumhuriyet başsavcılığı aracılığıyla ilgili yargı merciine bildirilir. İnfaz edilmesi halinde hükümlü denetimli serbestlik süresini sanki cezaevinde geçirmiş gibi kabul edilir. Ancak diğer hallerde hükümlü denetimli serbestliği ihlal etmiş sayılacaktır.
Denetimli Serbestlikten Kaç Kere Yararlanılabilir?
Denetimli serbestlikten sadece bir kez yararlanılabilir. Hükümlü kişinin birden fazla ceza dosyası ve hüküm mevcutsa sadece bir suçtan kaynaklı olarak denetimli serbestlikten yararlanabilir.