Türk Ticaret Kanunu m.645’e göre, kıymetli evrakın ilk unsuru senettir. Üzerine irade beyanı yazılmaya uygun her türlü belge senet sayılır. Bir hukuki ilişkiyi delillendirmek amacıyla imzalanan senetler, genelde senedi imzalayanı belli bir borç altına sokar.
Bu yazımızda “boş senet örneğine” ilişkin genel bilgiler paylaşılmış olup, hukuki sorunlarınıza ilişkin detaylı bilgi için iletişim bölümündeki bilgilerden Çapa Hukuk Bürosu’na ulaşabilirsiniz.
Senet Nedir?
Senet, bir kimsenin yapmaya veya ödemeye borçlu olduğu şeyi göstermek için imzaladığı belgedir. Üzerinde irade beyanı yazılmaya uygun her türlü belge senettir ve senet, kıymetli evrakın maddi unsurudur. Kıymetli evrak kavramı, Türk Ticaret Kanunu’nun 645. Maddesinde; “Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına da devredilemez.” şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre senet kıymetli evrakın maddi unsurudur ve evrakın içerdiği hak ile bağlıdır.
Satış sözleşmesi, ödünç sözleşmesi gibi borç doğuran sözleşmelerin kurulmasından sonra insanlar tarafından para yerine üzerindeki değerin karşılığını almayı sağlayan kıymetli evrak da sıklıkla kullanılır. Ticari işlerde sıklıkla karşılaşılan senetler, hukukta kıymetli evrakın bir türü olan “bono” niteliğindedir.
Bono, özü itibariyle bir borç senedidir. Senedi düzenleyen kişi, senette lehtar olarak gösterdiği kişiye bir para borcunu ödeme vaadinde bulunur. Diğer yasal unsurlar bulunmak kaydıyla senetteki vaat açık ve basittir. “Bu bono karşılığında (X) kişisine 1.000 TL ödeyeceğim” gibi bir vaat söz konusudur. Burada lehtar, yani senet alacaklısı (X) kişisidir. Senedi düzenleyen, yani ödeme vaadinde bulunan kişi ise borçlu konumundadır.
Her bono, aslında borçlu ve alacaklı arasındaki bir temel ilişkiye dayanır. Senet borçlusu, bu senedi bir kimseye kira borcunu, satın aldığı malın bedelini ödemek amaçlarıyla vermiş olabileceği gibi bir borcu olmamasına rağmen hatır için vermiş olması da mümkündür. Hangi sebeple verilirse verilsin, senedin altında yatan bir temel ilişki vardır ancak bonoda bu temel ilişki gösterilmez. Çünkü senetten dolayı hak sahibi olan kişi (alacaklı), senedi devretmek isteyebilir. Alacaklı senedi ciro ederek bir başkasına devrettiğinde senedi elinde bulunduran kişi (hamil) borcun ödenmesini senedi düzenleyenden ya da ciro zincirinde bulunan diğer cirantalardan talep edebilir. Bu şekilde senedin pek çok el değiştirerek tedavülü mümkündür. Bono, borcun kaynağı olan temel ilişkiyi göstermediğinden ve bono alacaklısını korumaya yönelik kanuni önlemler üst seviyede olduğundan uygulamada sıklıkla kullanılan bir kıymetli evrak türüdür.
Senette Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar Nelerdir?
Bononun unsurları TTK m.776’da ayrıntılı hükümlerle düzenlenmiştir.
Bono veya emre yazılı senet;
- Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dilde yazılmışsa, o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
- Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini,
- Vadeyi,
- Ödeme yerini,
- Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,
- Düzenleme tarihini ve yerini,
- Düzenleyenin imzasını, içerir.
Bu unsurlardan herhangi birindeki eksikliğin yaptırımı ve bazı unsurlardaki eksiklikleri ikmale yönelik hükümler ise TTK m.777’de düzenlenmiştir. Senette mevcudiyeti aranan bir unsurun bulunmamasının genel sonucu, senedin bono niteliği taşımamasıdır. Bu durum, senedin kıymetli evrak niteliğini tamamıyla yitirdiğini ya da senedin soyut nitelikte adi bir borç senedi niteliği taşımadığı anlamına gelmez. Unsurlardaki eksiklik, senet vasfına değil bono vasfına yönelik etkide bulunmaktadır.
Senet Nasıl Düzenlenir?
Bono veya emre yazılı senet, üzerindeki zorunlu unsurlar mevcut olduğu takdirde sıkı bir şekil şartına tabii değildir. Bilgisayarda veya elle yazılabileceği gibi, uygulamada sıklıkla tercih edilen yöntem kırtasiyelerden hazır alınan senetlerin doldurulması şeklindedir.
Tek bir borçlunun bir miktar para ödemeyi vadettiği senetlerde senet düzenlemek basit bir işlemdir. Ancak bir senede kefil olunması gerektiğinde veya ciro işlemi yaparak emre yazılı senedin bir başkasına devredilmesi işlemlerinde detaylar çok daha fazla önem arz etmektedir. Senet ve senetteki her bir unsurun ne anlama geldiği hakkında yeterli bilginiz yoksa, sonrasında hak mahrumiyeti veya mağduriyet yaşamamanız adına senedin altına imza atmadan önce hukuki destek almanızı tavsiye ederiz.
Aşağıda, en basit haliyle doldurulmuş, tüm zorunlu unsurları içeren senet örneklerini sizlerle paylaştık.
Boş Senet Örneği
(Tarih) – (Tanzim Yeri) – (Ödeme Tarihi) – (Ödenecek Tutar) – (No)
İşbu emre yazılı senedim ……………… mukabilinde, ……………. tarihinde Sayın …………. veya emrühavale ………… yukarıda yazılı yalnız …………………. TL …………. Kuruş ödeyeceği….. bedeli ……………. ahzolunmuştur. İşbu bono vadesinde ödenmediği taktirde, müteakip bonolarında muacceliyet kazanacağını ihtilaf vukuunda …………….mahkemelerinin görevlerini şimdiden kabul ederim.
İsim :
Adres :
T.C. No :
Tarih :
İmza :
Kırtasiyeden Alınan Senet Geçerli Midir?
Kırtasiyeden alınan senet, üzerindeki unsurların doğru şekilde doldurulması kaydıyla geçerlidir. Senet bir ödemeyi yazılı şekilde kayıt ve imza altına almaya yarayan, ispat amaçlı kullanılan her türlü belgedir. Uygulamada en sık tercih edilen yöntem de kırtasiyelerden alınan senetlerin gereken doldurularak kullanılmasıdır.
Senet Ödenmezse Ne Olur?
Senedin hamili olan alacaklı, senette kayıt altına alınan bedelin ödenmemesi durumunda icra yoluna başvuracaktır. Elinde bono niteliğinde bir senet olan alacaklı, özel bir ilamsız icra yolu olan kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip prosedürü başlatır. Bu prosedür, alacaklının takip talebini icra dairesine vermesi ile başlar. Takip talebi icra dairesine ulaştıktan sonra hazırlanan ödeme emri borçluya tebliğ edilir. Bu tebliğden itibaren süresi içinde bir itirazda bulunmayan borçluya karşı takip kesinleşir ve haciz aşaması başlar. Haciz sürecinde borçlunun mal varlığı veya alacaklarının haczi gerçekleştirilir. Haczedilen değerlerin satışı ile elde edilecek gelir ile de alacaklının alacağı karşılanır.
Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takipte borçlu, ödeme emrinin kendisine tebliğinden itibaren 5 gün içerisinde icra mahkemesine dilekçe ile başvurarak borca veya imzaya itiraz hakkını kullanabilir. Ancak bu itiraz, satıştan başka bir takip işlemini durdurmaz. Kambiyo senetleri soyut nitelikte olup borcun kaynağı olan temel ilişkiden bağımsızdır. Temel ilişkiye dayanan bir borca itiraz iddiasının temel ilişkinin taraflarından başka bir üçüncü kişiye karşı ileri sürülebilmesi mümkün değildir. Bu sebeple senet bedelini ödemek istemeyen borçlunun kendisine karşı yönelmiş ödeme emrini, özellikle kambiyo senetlerine mahsus takip talebini bu tür bir itiraz ile durdurması mümkün değildir. Borçlu senetteki imzanın kendisine ait olmadığını öne sürerek imzaya itiraz edebileceği gibi; borcun mevcut olmadığı, tahsil edildiği, imhal edildiği, borcun zamanaşımına uğradığı gibi hususları öne sürerek borca da itiraz edebilir.
