Arabuluculuk Nedir?
Arabuluculuk, tarafların arabulucunun yardımıyla bir anlaşmaya varmak için ihtilaf yaşadıkları konular üzerinde yaptıkları çözüm görüşmeleridir. Burada amaç, tarafların objektif bir kişi eşliğinde ihtilaflı olan konularını müzakere etmesi ve bir sonuca bağlamasıdır. Bu yazımızda arabuluculuğa ilişkin genel bilgiler paylaşılmış olup, hukuki uyuşmazlığınıza ilişkin detaylı bilgi için iletişim bölümündeki bilgilerden Çapa Hukuk Bürosu’na ulaşabilirsiniz.
Arabulucu Kimdir?
Arabulucu, taraflar arasındaki uyuşmazlığın çözülmesi için yardımcı olan, tarafsız, bu süreci objektif bir şekilde idare eden ve arabuluculuk eğitimi almış olan kişidir. 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu m.2/1-a bendi ile de arabulucu tanımlanmıştır. Buna göre arabulucu; arabuluculuk faaliyetini yürüten ve Bakanlıkça düzenlenen arabulucular siciline kaydedilmiş bulunan gerçek kişiyi ifade etmektedir.
Nasıl Arabulucu Olunur?
6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun 22. Maddesi ile kişinin nasıl arabulucu olacağı düzenlenmiştir. Buna göre arabulucu olmak isteyen gerçek kişi, hukuk fakültesinden mezun olmalıdır. Daha sonra arabuluculuk ile ilgili gerekli eğitimi almalıdır. Bu eğitimin içerisinde temel bilgiler, iletişim teknikleri, çözüm yolları, davranış psikolojisi bulunmaktadır. Yapılan eğitimin ardından arabuluculuk sınavının da geçilmesi gerekmektedir.
Arabuluculuk Sürecinin Temel İlkeleri
A) Gönüllülük
Arabuluculuğa başvurulmuş olması mahkeme yargılamasına engel bir durum değildir. Taraflar uyuşmazlık konusunda arabuluculuk sürecinde anlaşamazlarsa dava yoluna gidebilirler. Ancak taraflarca arabuluculuk sadece mecburi bir süreç olarak görülmemelidir. Arabuluculuk başvurusu yapılırken, görüşmeler esnasında ve sonuçlanmasında tarafların gönüllü olması gerekmektedir.
B) Gizlilik
Arabuluculuk sürecinde taraflar anlaşmaya varabilmek adına her türlü bilgi ve belge paylaşımında bulunabilirler. Bu süreçte sunulan bilgi, belge ve beyanların gizli kalması esastır. Arabuluculuk sürecinde sunulan bilgi, belge ve beyanlar anlaşmama halinde dava sürecinde dayanak olarak gösterilmeyebileceği gibi, arabuluculuk sürecinin anlaşma ile sonlanması halinde de bu süreçte konuşulan ve sunulan belgeler hakkında üçüncü kişilerle herhangi bir paylaşım yapılamayacaktır. Aksi takdirde bu paylaşımın cezai bir neticesi bulunmaktadır.
C) Tarafsızlık
Arabuluculuğun tanımından da anlaşılacağı üzere arabulucunun bağımsız ve tarafsız olması gerekmektedir. Arabuluculuk yapan kişinin taraflardan birinin değerlerini ve/veya taleplerini ön planda tutarak hareket etmemesi gerekmektedir. Ancak bu demek değildir ki, arabulucu süreç esnasında fikirlerini, hukuki görüşünü beyan etmeyecek. Arabulucu hukuki görüşünü ve tecrübelerini aktarabilir ve fakat taraflara karşı kişisel duygu ve değerlerine göre hareket etmemelidir.
D) Kontrolün taraflarda olması
Arabuluculuk sürecinde taraflar taleplerinde, anlaşmaya vardıkları konularda, talep miktarlarında kısacası anlaşma şartlarında kendi isteklerine göre hareket edebilirler. Kontrolün taraflarda olmasından anlaşılacağı üzere uyuşmazlık konusunda karar verme yetkisi arabuluculara ait değildir. Dolayısıyla taraflar kendi talep ve menfaatleri doğrultusunda hareket ederek arabuluculuk sürecini yönetebileceklerdir.
E) Eşitlik
Arabuluculuğa başvuru tarihinden arabuluculuğun sonuçlandığı tarihe kadar hem başvuran taraf hem de karşı taraf eşit haklara sahiptir. Kaldı ki taraflardan birinin daha üst veya daha alt bir durumda olması, söz verilmemesi, dışlanması arabuluculuğun amaç ve mantığı ile uyuşmamaktadır. .
Arabuluculuk Sürecinde Tarafların Hak ve Yükümlülükleri
Arabuluculuk sürecinde başvurucu taraf ve karşı tarafın da birtakım hal ve yükümlülükleri mevcuttur. Bunlar; tarafların birbirini uyuşmazlık konusunda bilgilendirmesi, süreci konuşarak yürütmeleri, çözüm önerileri bulmaya çalışmaları, eşit davranmaları ve gizlilik kurallarına uymaları olarak sıralanabilecektir. .
Zorunlu Arabulucu Nedir?
Zorunlu arabuluculuk, dava şartı arabuluculuktur. Zorunlu arabuluculuk, dava açılmadan önce arabuluculuk sürecine başvurulmasını ifade etmektedir. Arabuluculuk süreci tamamlanmadan dava açılamamaktadır. Ülkemizde 01.01.2018 tarihinde Dava Şartı Arabuluculuk sistemine geçilmiştir. Dava şartı arabuluculuk sistemi ile ticari davalar, iş davaları ve tüketici davaları zorunlu arabuluculuk sistemine tabi tutulmuştur.
İş Davalarında Zorunlu Arabuluculuk
Bir işçinin iş yerindeki çalışmasından kaynaklı olarak talep edeceği alacak ve tazminatları ile işe iade davaları 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile birlikte zorunlu arabuluculuğa tabi tutulmuştur. İş davalarında zorunlu arabuluculuk süreci tamamlanmaksızın dava açılamamaktadır. Taraflar, alacak, tazminat ve işe iade hususlarında anlaşamazlar ise dava yoluna gidebileceklerdir. İş davalarında dava şartı olan arabuluculuk ile işçi ve işveren arasındaki uyuşmazlığın mahkeme sürecinden daha hızlı ve tarafların anlaşması üzerine çözümlenmesi amaçlanmıştır.
Ücret, fazla mesai, ulusal bayram ve genel tatil alacağı, yıllık izin ücreti, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kötü niyet tazminatı gibi alacak kalemleri ve işe iade talepleri için arabuluculuğa başvuru yapılması zorunludur. Ancak iş kazası ve meslek hastalığından kaynaklanan iş davalarında ise arabuluculuk müessesi zorunlu değildir. İş kazası ve meslek hastalıkları işçilerin ve yakınlarının hayatını etkileyecek nitelikte olacağından burada talep edilen alacak kalemleri ve tazminatlar kişilerin zararlarına, yaşlarına ve sair hususlara göre ayrıntılı olarak hesaplanmalıdır.
İş Davalarında Arabuluculuk Başvurusu Nereye ve Nasıl Yapılır?
İş davalarında arabuluculuk başvurusunun nereye ve nasıl yapılacağı 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu m.3/5 ile düzenlenmiştir. Buna göre; “Başvuru karşı tarafın, karşı taraf birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yerindeki veya işin yapıldığı yerdeki arabuluculuk bürosuna, arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde ise görevlendirilen yazı işleri müdürlüğüne yapılır.”
Arabuluculuk Toplantısına Katılmayan Tarafın Hukuki Sorumluluğu Nedir?
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu m.3/18 ile taraflara arabuluculuk görüşmelerine katılma zorunluluğu getirilmiştir. Buna göre; “Arabuluculuk görüşmelerine taraflar bizzat, kanuni temsilcileri veya avukatları aracılığıyla katılabilirler. İşverenin yazılı belgeyle yetkilendirdiği çalışanı da görüşmelerde işvereni temsil edebilir ve son tutanağı imzalayabilir.”
Arabuluculuk görüşmesine taraflar kendileri katılabileceği gibi, temsilen avukatları da katılabilecektir. Kanun uyarınca arabulucu; taraflara arabuluculuk konusunu, toplantı gün, saat ve yerini bildirmekle yükümlüdür. Taraflardan biri toplantıya katılmazsa bu durum arabuluculuk son tutanağına şerh düşülür. Yapılan yargılama neticesinde arabuluculuk görüşmelerine katılmayan taraf lehine bir karar ile karşılaşsa bile yargılama giderleri ile sorumlu olacaktır.
Ticari Davalarda Zorunlu Arabuluculuk
Ticari davaların bir kısmı da zorunlu arabuluculuğa tabi tutulmuştur. Bunu mutlak ticari davalarda dava şartı arabuluculuk ve nispi ticari davalarda dava şartı arabuluculuk olarak ayırabiliriz. Mutlak Ticari Davalarda Dava Şartı Arabuluculuk;
- Ticaret unvanın korunmasından kaynaklanan tazminat (TTK m.39),
- Haksız rekabetten kaynaklanan tazminat (TTK m.54),
- Cari hesap sözleşmesinden kaynaklanan alacak (TTK m.89),
- Acentelik sözleşmesinden kaynaklanan alacak ve tazminat (TTK m.102),
- Sermaye koyma borcundan kaynaklanan alacak (TTK m.127-132),
- Birleşme, bölünme ve tür değiştirmeden kaynaklanan tazminat (TTK m.134- 194),
- Bankalara, diğer kredi kuruluşlarına, finansal kurumlara ve ödünç para verme işlerine ilişkin ticari davalar,
- Borsa, sergi, panayır ve pazarlar ile antrepo ve ticarete özgü diğer yerlere ilişkin ticari davalar,
- Fikri mülkiyet hukukuna dair mevzuatla ilgili ticari davalar, .
Arabulucuya Başvurma Süresi Nedir?
İşe iade davaları yönünden arabuluculuğa başvurma süresi iş akdinin fesih bildiriminin tebliğinden itibaren bir aydır. İşçilik alacakları ve tazminatları yönünden ise alacak kaleminin doğmasından itibaren beş yıldır. Ticari davalarda arabuluculuğa başvurma süresi her davanın zamanaşımı süresine göre değişiklik göstermektedir.
Arabulucunun Seçimi ve Tarafsızlık İlkesi
Yapılan arabuluculuk başvurusu üzerine ilgili arabulucu, kayıtlı arabulucular arasından belirlenir. Arabulucunun taraflara eşit ve tarafsız davranma yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu yükümlülük 6325 sayılı Arabuluculuk Kanunu M. 8 ile de düzenlenmiştir. Arabulucu seçildiği andan itibaren taraflarla iletişime geçmeli ve talepleri iletmeli, toplantı gün, saat ve yerini ayarlamalıdır. Görüşmeler için her iki tarafla birlikte görüşebileceği gibi taraflar arasında uzlaşma sağlamak adına taraflarla ayrı ayrı da görüşebilecektir.
Tarafların Arabuluculuk Süreciyle Anlaşması
Yapılan arabuluculuk görüşmeleri neticesinde taraflar anlaşabilir ya da anlaşamayabilirler. Her halükarda alınan son karar tutanak altına alınıp tüm taraflarca imzalanır. Eğer ki taraflar anlaşmaya varmışsa tüm anlaşma şartları arabulucu tarafından yazılı olarak tutanağa geçirilir. Bahsi geçen son tutanak bir nevi anlaşma belgesidir.
Tarafların anlaşması ile arabuluculuk tutanağına bağlı kalmaları gerekmektedir. Ancak anlaşma tutanağındaki şartlara uymayan bir taraf var ise diğer taraf anlaşma tutanağının sulh hukuk mahkemesinden icra edilebilirlik şerhini alması gerekecektir. İcra edilebilirlik şerhi ile söz konusu anlaşma tutanağı mahkeme ilamı niteliğinde olacak ve icra edilebilecektir.